ANS - een Nederlands ruimtevaartavontuur dat vijftig jaar geleden begon

Jasper Huizinga en Zeholy Pronk onder de ANS

Op 20 juli 2019 is het vijftig jaar geleden dat Neil Armstrong als eerste mens een voet op de maan zette. Een memorabele gebeurtenis. Even memorabel is het dat Nederland vijftig jaar geleden een zevenmijlstap zette in de internationale ruimtevaartwereld. Nederland heeft al sinds de zeventiende eeuw een behoorlijke faam op het gebied van de astronomie. Eind jaren zestig van de vorige eeuw wilde de nu al 96-jarige legendarische astronoom Kees de Jager een satelliet ontwerpen om waarnemingen in de ruimte te doen naar UV-licht en röntgenstraling. Daarvoor ontwierpen hij en Jan Borgman (samen met medewerkers van de universiteiten van Groningen en Utrecht) speciale telescopen. Om die de ruimte in te krijgen hadden ze een satelliet nodig. Maar toen zij internationaal de samenwerking zochten om een dergelijke satelliet te bouwen, kregen ze overal nul op hun rekest. Hun reactie: 'Dan doen we het toch zelf.' En zo is de ANS, de Astronomische Nederlandse Satelliet, een volledig Nederlands product dat het resultaat was van wetenschappelijk vernuft, intensieve samenwerking en vooral doorzettingsvermogen. 

Gisteren was ik in het Aviodrome in Lelystad, waarin zich ook het Nationaal Ruimtevaart Museum (NRM) bevindt. Ik was er met Jasper Huizinga. Hij vormt samen met Lotte Veltman De Loods Media. Zij kwamen bij Beeldlijn met het plan om ANS aan de vergetelheid te ontrukken door een documentaire te maken over de Nederlandse pioniers in de ruimtevaart, hun gedrevenheid, doorzettingsvermogen, wetenschappelijke verbeeldingskracht, de unieke samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven (Philips en Fokker), over het unieke van de ANS en vooral ook de resultaten. We werken nauw samen met het NRM. Vandaar dat ik me gisteren een paar uurtjes liet onderdompelen in de geestdrift van twee bewoners van Planet Nerd: Jasper Huizinga en Ir. Zeholy Pronk, winnaar van de Speeprijs (2011) en voorzitter van de Stichting NRM.

Wat is er nou zo bijzonder aan de ANS. Lees wat André Kuipers schrijft in zijn aanbeveling voor ons documentaire project.

'Het verhaal van ANS is momenteel niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis terwijl de Nederlandse rol in de Europese ruimtevaart er heel anders had uit gezien zonder deze bijzondere satelliet. ANS heeft voor Nederland de deur naar de ruimte geopend. De satelliet was haar tijd ver vooruit en was een uniek staaltje vernuft. De bouwers en andere betrokkenen (onder wie de legendarische astronoom Kees de Jager) zijn inmiddels op hoge leeftijd en kunnen het verhaal nu nog vertellen. Het is tijd dat ANS haar welverdiende plaats in de canon van de Nederlandse wetenschap krijgt. Daarom steun ik dit documentaire project van harte. André Kuipers, december 2018.

ANS was een volledig digitaal gestuurde satelliet. Daarmee liep ANS anderhalve generatie voor op wat toen gangbaar was in de ruimtevaart. ANS had als eerste een herprogrammeerbare boordcomputer. Alle elektronica was met de hand vervaardigd bij Philips. Fokker, de andere groot industrieel in dit verhaal verzorgde het frame en deed assemblage. De zeer speciale telescopen voor waarnemingen van UV-licht en röntgenstraling waren ontworpen door de universiteiten van Groningen en Utrecht. NASA  was zo verbaasd en verrast door het stukje Nederlandse vernuft van slechts 130 kilo, dat ze de ANS (gratis en als een soort proefkonijn) gingen lanceren. Zelf durfde NASA dergelijke techniek nog niet toe te passen. Te onbetrouwbaar, vond men. Maar dat pakte heel anders uit. 1974 ging ANS de ruimte in en negen maanden later, na tal van unieke wetenschappelijke ontdekkingen verbrandde ANS in de dampkring en belandde in brokstukken bij Ambon in zee terecht. 

In de documentaire ANS - Nederlands eerste ruimteavontuur vertellen de toenmalige projectleiders van Fokker en Philips, samen met astronoom Kees de Jager en andere wetenschappers hun verhaal en dat van ANS. Samen met unieke 8- en 16-mm archiefbeelden van bouw en lancering van de satelliet, aangevuld met animaties, ontstaat een levendig, begrijpbaar en tot de verbeelding sprekend verhaal. Een herbeleving in het hier en nu. 

In de opslagruimte van het Aviodrome. 

Achter Jasper en Zeholy staat een exemplaar van de Sloshsat.

Sloshsat in de ruimte