Een kleine waarschuwing vooraf voor wie van lezen houdt en zich net als ik ergert aan de onuitroeibare minachting van Nederlandse recensenten voor het plot in een verhaal: ik ga straks dingen verklappen over de roman die je latere leesplezier kunnen verstieren.
The Millstone van Margaret Drabble is een juweeltje, niet in de laatste plaats, omdat het hoofdthema - de molensteen om de nek - niet op de lasten slaat van een ongewenste zwangerschap en/of het alleenstaand moederschap, maar op iets wat de Engelsen een nationale deugd noemen: je plicht doen, niemand lastig vallen met jouw problemen en je al helemaal niet overgeven aan je emoties. Vaak ontaardt die deugd in een wat opppervlakkig, maar veilig keeping up appearances.
Rosamund Stacey is een briljante jonge vrouw die in de jaren zestig van de vorige eeuw een wetenschappelijke carrière in het vooruitzicht heeft. Rosamund leeft echter aan de door haar zelf gecreëerde veilige buitenkant. Ze doet alsof ze meedoet met de wereld. 'Hitherto in my life I had almost succesfully avoided the bond that links man to man, though I had paid some lipservice.'
Rosamunds wereld is die van jonge, wat linkse intellectuelen die de stormen van de sexuele revolutie ondergaan. Ze geniet ervan dat in haar vriendenkring gedacht wordt dat ze een relatie met twee mannen heeft. Maar in feite heeft ze een nogal verknipte verhouding tot haar eigen lichaam, tot mannen en tot sex. Rosamund is maagd. Totdat ze George ontmoet, met hem vrijt en meteen zwanger raakt. Ze beslist tegen abortus en voor het zonder vader opvoeden van het kind. Sterker nog: ze vertelt George niet dat ze zwanger is, noch haar vrienden wie de vader is. Kost wat het kost wil ze niemand lastig vallen met haar besoignes. Maar de baby dwingt haar buiten zichzelf te treden.
Het is boeiend om te lezen welke stadia Rosamund doorloopt, waarin ze beetje bij beetje steeds meer bereid is de zo veilige deugd van niemand lastig te vallen op te geven. Het welzijn van haar kind gaat haar boven alles. 'I saw that from now on I, like that woman, was going to have to ask for help, and from strangers too.'
Octavia - haar baby - schenkt haar ook een dieper inzicht in haar zelf. Wanneer Octavia spontaan begint te glimlachen, wanneer ze haar moeder ziet, verwondert Rosamund zich over het gulle van die lach, het hartelijke. Ze beseft dan: 'I was never generous, I was fair.'
Maar Rosamund houdt taai vast aan haar onafhankelijkheid. Zo weigert ze bijvoorbeeld haar ouders van haar situatie op de hoogte te brengen. Rosamunds vader en moeder werken voor langere tijd in Zuid Afrika. Daardoor kan Rosamund in hun flat in de city van Londen wonen. Zelfs wanneer de datum nadert dat haar ouders terug gaan keren, stelt ze het steeds weer uit hen te vertellen dat ze een kind heeft. Dan krijgt ze een brief van haar vader, die haar meedeelt, dat haar ouders niet naar Londen terugkeren, maar voor hun werk linea recta doorreizen naar India. Ze kan dus in de flat blijven wonen. Maar uit één zinnetje op het einde van de brief blijkt dat zij weten dat ze een kind heeft, zelfs dat het kind dodelijk ziek is geweest en nog altijd niet helemaal buiten levensgevaar is. Zonder overigens ook maar één toespeling op het kind te maken. Rosamund weet dat door niet terug te keren naar Londen haar ouders haar een plezier doen. Ook al zegt haar vader dat het zo'n gedoe zou zijn, eerst naar Londen terugkeren om dan verder te trekken naar India. 'Such tact, such withdrawal, such avoidance. Such fear of causing pain, such willingness to receive and take pains. It is a morality, all right, a well established, traditional, English morality, moreover, it is my morality, whether I like it or not.'
Inderdaad, niets wordt uitgesproken, alles wordt ingevuld - en binnen de context van die moraal mag je er blijkbaar op vertrouwen dat de ander het voor jou ook invult: 'And assuming that the avoidance had truly been more on my side side than on his. Assuming so many things.'
Margaret Drabble
Het boek is prachtig geschreven in een lenige stijl. Maar wie een hekel heeft aan het woordje 'one' in de betekenis van 'men', zal vaak moeten slikken. Je wordt er soms mee dood gegooid. Want het gebruik van 'one' is blijkbaar dé manier om een mening te geven zonder die persoonlijk te laten lijken. Het expliciet en veelvuldig uiten van persoonlijke opvattingen past immers niet binnen de beschreven moraal. Door 'one' te gebruiken neem je afstand van jezelf en ga je ervan uit dat Henk en Ingrid ook vinden wat jij vindt. In de trant van 'zoiets doe je niet.' Of zoals in deze prachtige volzin: 'It is alarming to see how strong one's prejudices are and how convinced one is that no foreigner can ever have quite the same standard of intelligence as products of the English educational system.'
Millstone heeft absoluut charme. Want charme heb je nodig om het leven aan de buitenkant dragelijk te houden. In Millstone wordt vaak pijnlijk duidelijk welke schaduwzijde die typisch Engelse charme heeft. Een prachtig voorbeeld daarvan vind je terug in een andere briljante Engelse roman, Brideshead revisited van Evelyn Waugh. Daarin zegt de adellijke homosexuele deviant Anthony Blanche over charme het volgende: 'Be aware of charme, Charles. It does not exist outside these islands. And if it touches you, it kills you.'
Rosamund Stacey gaat niet aan de charme ten onder en niet aan haar vasthoudendheid aan de deugd. Het einde van de roman is geen happy end. Het is wel een positieve keuze dingen niet te doen vanwege de juiste reden: de plaats die Octavia in haar leven inneemt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten