Reprise van de Werkman-opera Ontstaan in grote nood van Gerard Ammerlaan.

Frank van Aken als de Vriend en Hubert Claessens als Werkman in 1995 tijdens een repetitie

Het artikel van Job van Schaik van afgelopen zaterdag in het Dagblad van het Noorden is niet goed te lezen in de blog. Mijn excuses daarvoor. Haastig spoed. Ik plaats het daarom nog maar eens.

Woensdag gaat het Peter de Grote Festival van start. Met onder meer een reprise van de Werkman-opera Ontstaan in grote nood van Gerard Ammerlaan.

,,Op deze plek is het in de jaren negentig begonnen”, zegt Jo Willems. We zitten in het kantoor van stichting Aa, in De Studio in Groningen. Willems (63) is de artistiek leider van de club. ,,De stichting is destijds in het leven geroepen om een opera over Werkman te maken.” Hij nam samen met Geert en Jan Lameris het initiatief. ,,Het was een groot succes, met zeven keer een volle Stadsschouwburg. En het is een beslissende stap geweest in het werk van Gerard Ammerlaan.”

Hendrik Nicolaas Werkman 

Ammerlaan (1953-2011) is de componist van de opera Ontstaan in grote nood, over de laatste vijf jaar uit het leven van De Ploeg-kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. Volgende week is het werk voor het eerst sinds 1995 weer live te horen. Het wordt twee keer uitgevoerd tijdens het Peter de Grote Festival. ,,Het was voor mij destijds meteen duidelijk dat Gerard Ammerlaan de enige componist in het Noorden was die we voor de opera konden vragen.”

Willems, tevens initiatiefnemer van de herneming van de opera, kende Ammerlaan uit het Noordpool Composers Orchestra. ,,Ik ben net als hij afkomstig uit de jazz en de geïmproviseerde muziek en wist dat hij over de benodigde symfonische kwaliteiten beschikte.” In 1995 deed het Noord Nederlands Orkest mee en zorgde regisseur Jan Bouws, destijds hoofd regie van de Nederlandse Opera, ervoor dat het een uitvoering werd die stond als een huis. 

Semi-concertante uitvoering 

,,Nu doen we het in een kleine bezetting”, zegt Willems, die zelf 23 jaar geleden het libretto voor de opera schreef, zijn eerste. ,,Hans Kaldeway, die nog bij Gerard in de band heeft gespeeld, heeft een bewerking gemaakt voor pianokwartet, klarinet, slagwerk en vijf zangers.” Het wordt een semi-concertante uitvoering van delen uit de oorspronkelijke opera, die bijna twee uur lang was. ,,Nu duurt het ongeveer een uur. Fons van Wanroij leest tussen de stukken voor uit de brieven van Werkman of het libretto.” 

In Soundsofmusic en het Peter de Grote Festival vond Willems samenwerkingspartners. De musici en zangers zijn studenten en alumni van het Prins Claus Conservatorium. ,,Het decorbeeld en lichtplan is gemaakt door een Minerva-studente, dus het is een mooie Groningse productie geworden.” Dat decorbeeld is overigens alleen vrijdagavond 27 juli te zien in het Grand Theatre in Groningen. De tweede uitvoering, in de Torenkerk in Winsum, op zaterdagmiddag 28 juli, is concertant. Naast Ontstaan in grote nood worden twee Werkman-stukken van de Duitser Burkhard Söll gespeeld. 

Stravinsky, Charles Mingus, Afrikaanse ritmiek 

Willems is blij dat de muziek van Gerard Ammerlaan weer eens klinkt. ,,Ik vind het belangrijk dat zijn grote composities gespeeld blijven worden”, zegt hij. ,,Zijn muziek staat eigenlijk apart van alles. Gerards werk is vaak opgebouwd uit bekende idiomen. Soms herken je Stravinsky, dan weer Charles Mingus of hoor je Afrikaanse ritmiek. Maar de mix die hij ervan maakt is typisch Ammerlaan.” Makkelijk is de muziek niet. ,,Het vereist een redelijk actieve houding van de luisteraar”, zegt Willems. ,,Je moet er een beetje induiken, zoals met alle dingen die wat mooier zijn.”

Ontstaan in grote nood was de eerste van een reeks muziektheaterwerken die Ammerlaan en Willems samen maakten. Daarna volgden Van alle tijden, van alle streken (1997, met Jacob ter Veldhuis en Boudewijn Buckinx), De Satansfles (2002), Stundenlang (2004) en De Vliegende Hollander van Appingedam (2009 en 2010, in twee delen). Komen daar ook nieuwe uitvoeringen van? ,,Het is nogal wat om een opera als onafhankelijk producent op de planken te brengen”, zegt Willems. ,,Ik denk eerder aan een compositie als de Sinnlieder uit 2009.”

Documentaire ‘Common Senses’

Maar eerst wacht voor Willems de opera Veendammer Wind, die volgend jaar in première gaat. ,,Remko Wind maakt daarvoor de muziek. Ik schrijf samen met Herman Sandman het libretto.” Daarvoor staat er nog wel een ander Ammerlaan-project op stapel. ,,Ik ben tegenwoordig ook producent van de Stichting Beeldlijn. We leggen nu de laatste hand aan een documentaire over Gerard Ammerlaan: Common Senses. Die gaat in november in première op het Noordelijk Filmfestival. Het Haydn Jeugd Strijkorkest gaat Common Senses uitvoeren.”

Het Peter de Grote Festival 

Het Peter de Grote Festival kijkt dit jaar 100 jaar terug, naar 1918. Naast een concertserie over kunstenaarskring De Ploeg, die dat jaar ontstond, is er ook extra aandacht voor componisten als Claude Debussy (1862-1918), Lili Boulanger (1893-1918) en Leonard Bernstein (1918-1990). Voor de volledige programmering zie www.peterdegrotefestival.nl. Het Peter de Grote Festival is het grootste kamermuziekfestival van Noord-Nederland, met tussen 25 juli tot en met 4 augustus ruim 40 concerten op verschillende locaties in Groningen, Drenthe en Friesland.