maandag 30 juli 2018

Ontstaan in grote nood - Prachtige recensie Job van Schaik in Dagblad van het Noorden


Fons van Wanroij leest voor uit de brieven van Werkman
Foto: Duncan Wijting

Graag meer Ammerlaan

De muziek van de Groningse bassist en componist Gerard Ammerlaan (1953-2011) is niet zo vaak meer te horen. Dat geldt voor veel moderne gecomponeerde muziek omdat muziekprogrammeurs doorgaans kiezen voor de zekerheid van het bekende. Vaak worden nieuw gecomponeerde werken een paar keer uitgevoerd en wacht daarna de vergetelheid. Nieuwe muziek wordt als onverkoopbaar gezien, want: te moeilijk, geen publiek, piep-knor, enzovoorts.

Gelukkig hebben we in het Noorden het Peter de Grote Festival en Soundsofmusic, die zich juist onderscheiden door wel gedurfd te programmeren. Op initiatief van de Stichting Aa, van Ammerlaans vaste librettist Jo Willems, sloegen beide festivals de handen ineen voor een heropvoering van Ammerlaans eerste opera Ontstaan in grote nood uit 1995, die gaat over de laatste jaren uit het leven van Ploeg-kunstenaar Hendrik Werkman.


Willems maakte een selectie en Hans Kaldeway bewerkte Ammerlaans muziek voor klein ensemble, want zo’n grote opera is een duur project en bovendien is het Peter de Grote Festival nu eenmaal een kamermuziekfestival. Studenten en alumni van het Prins Claus Conservatorium gingen er met enkele andere musici mee aan de slag, onder leiding van dirigent Leendert Runia. Het resultaat was een verrassende, boeiende en transparante uitvoering van muziek die vaker gehoord mag worden.
Want dat viel toch vooral op in de tropische hitte van het Grand Theatre: Ammerlaans muziek is ijzersterk en overtuigde veel meer dan de twee Werkman-composities van de Duitser Burkhardt Söll (1944) die we voor de pauze te horen kregen. Hoe warm en swingend diens De rit naar Berlijn onder leiding van Peter Stam ook werd gespeeld, muzikaal waren Ammerlaans aria’s, duetten en terzetten toch echt veel rijker en hechter gecomponeerd.

Neem die Sabbath der eenvoudigen, een instrumentaal intermezzo. Op het eerste gehoor swingende klezmer, maar onder de melodische vrolijkheid hoorde je het tegelijkertijd kraken en knagen in de ritmiek en harmonie. Zoals Ammerlaans muziek eigenlijk voortdurend schuurt en boeit door de veelheid aan muzikale talen die hij samenbrengt. In de kamermuziekbewerking van Kaldeway kwam het allemaal prachtig helder over het voetlicht, met op de achtergrond een stuwende glansrol voor de pianopartij.


Gerard Ammerlaan
Foto: Jan Bouwman

Ammerlaans muziek zit vol briljante vondsten. Zo’n jazzloopje op de triangel in Klacht , om maar wat te noemen. Of die middeleeuwse trom in De Blauwe Schuyte. Dat swingriedeltje in de piano in de gedragen, etherische aria Platteland . De superieur zeurende ensemblemuziek op het latin-ritme van het slagwerk in De Vriend . En daarboven die meer klassieke vocale lijnen. Het werd allemaal ook nog eens fraai uitgevoerd en gezongen, waarbij alleen de verstaanbaarheid soms wat beter had gekund. Graag horen of zien we deze opera, of een andere van Ammerlaan, nog een in zijn geheel en geënsceneerd. En dat mag dan best een kamermuziekversie zijn. Er is in elk geval genoeg publiek voor, bleek op het Peter de Grote festival.

zondag 29 juli 2018

Groepsfoto Werkmanconcert in het Peter de Grote festival


vlnr: Hans Kaldeway (arrangementen), Asuza Yamaki (piano in Rit naar Berlijn van Söll), Jo Willems (libretto), Francesca Pusceddu (Vrouw 1), Leendert Runia (dirigent Ontstaan in grote nood), Roele Kok (Werkman), Fons van Wanroij (Verteller), Christy Lutz (Vrouw 2), Merel Wentink (Vrouw 3), Steven van Gils (Vriend), Daniel Boeke (clarinet) Peter Stam (dirigent werken van Burkhardt Söll), Veerle Schütz (viool), Teodora Nedyalkova (cello), Edwin van der Wolf (slagwerk), Ipek Atila (viool in Rit naar Berlijn), Luca Altdorfer (altviool), Garyfallia Katsimiga (piano). Jesse Solway (contrabas in Rit naar Berlijn van Söll ) mist helaas.

Het Grand Theatre Groningen was vrijdagavond tot de nok uitverkocht. Het was er bloedheet, wat vooral lastig was voor de strijkers. Maar wat een kwaliteit en inzet spatte er van de zangers en de musici af. De twee stukken van Burkhardt Söll (Werkmans Venster met piano solo door Garyfallia Katsimiga en De rit naar Berlijn) overdonderen het publiek.Maar de verbazing was nog groter bij het horen van Ontstaan in grote nood in deze door Hans Kaldeway bewerkte kamermuziekbezetting. 
Laatste repetitie in het Grand Theatre voor Ontstaan in grote nood.

Het is meer dan twintig jaar geleden, dat Ontstaan in grote nood voor het laatste weerklonk. De meesten die toentertijd in de stadsschouwburg de opera meebeleefd hebben, hebben hoogstwaarschijnlijk enkel een fragementarische herinnering aan de muziek van Gerard Ammerlaan. Voor de meesten kwam het dan ook als verrassing dat je in deze arrangementen als het ware door de muziek heen kon kijken. Alsof een sterrenkok je over zijn schouder mee laat kijken wat en hoe het gebeurt. Bij de Sabbath der eenvoudigen steeg spontaan applaus op, zowel in het Grand Theatre als een dag later in de Torenkerk in Winsum.

Ontstaan in grote nood
Nogmaals mijn dank aan allen die aan dit huzarenstuk hebben meegewerkt, niet te vergeten Sophie Mooney (decor en licht) en Loeki Wiefterink (techniek) én Charles van Santvoord die Sophie en mij uit de brand geholpen heeft met het vervoer van het decor uit het Grand Theatre naar de Groninger vuilstort. De werken van Burkhardt Söll en Gerard Ammerlaan verdienen het om vaak uitgevoerd te worden. Of zoals Job van Schaik - recensent van het Dagblad van het Noorden - mij enthousiast toeriep na de première: 'Wat een muziek.'

vrijdag 27 juli 2018

Première vanavond Ontstaan in grote nood - Grand Theatre Groningen - Peter de Grote Festival

Vlnr staand: Merel Wentink (Vrouw 3), Christy Luth (Vrouw 2), Francesca Pusceddu (Vrouw 1), Leendert Runia (dirigent), Roele Kok (Werkman), Steven van Gils (Vriend)
Tweede rij, musici vlnr: Veerle Schütz (viool), Luca Altdorfer (altviool), Daniël Boeke (clarinet), Teodora Nedyalkova (cello).
Achterste rij vlnr: Garyfallia Katsimiga (piano), Edwin van der Wolf (slagwerk)
Fons van Wanroij - de verteller - is vanmiddag pas aanwezig bij de generale)

Vanavond is dan het zover. We verwachten rond de twee honderd mensen. Gisteren hadden we de laatste doorloop in een warme benedenzaal van het Grand Theatre. Hoe anders klinkt het werk van Gerard Ammerlaan in deze nieuwe bezetting: soms zo doorschijnend, beter de doorzien hoe de melodieën en noten zich tot elkaar verhouden. Doorhoren is eigenlijk een beter woord. Het raakt me, wanneer het Tranen van vreugde wordt ingezet of het lied De Blauwe Schuyte

Loeki Wiefterink (technicus Grand Theatre) werkt nog aan het licht

Het werk blijft in deze kamermuziekbezetting ontegenzeglijk Gerard zijn signatuur dragen. Leendert Runia en de jonge uitvoerders zijn er in de afgelopen twee week diep ingekropen. Dat is een genot om te horen en te zien in hun aria's, duetten en samenzang. Tot vanavond.   

Sophie Mooney (Decorstukken en licht)

donderdag 26 juli 2018

Decor klaar voor Onstaan in grote nood


Na een dag decorbouwen in het Grand Theatre kunnen we nog lachen: Sophie Mooney en ik.
Sophie heeft niet alleen het decor ontworpen, ze is ook druk met Loeki Wieferink (technicus van het Grand Theatre) om haar lichtplan in te stellen. Op deze plek nog dank aan Wietse Ouwejan, die ons als vrijwilliger van het Peter de Grote festival heeft geholpen met de bouw van het decor. Wietse studeert aan het Prins Claus Conservatorium als organist. Maar is ook lid geweest van de scouts. Dat komt bij decorbouw altijd van pas. Straks de eerste repetities in het Grand Theatre. En morgen???

dinsdag 24 juli 2018

Reprise van de Werkman-opera Ontstaan in grote nood van Gerard Ammerlaan.

In 1995 speelde Hubert Claessens (zittend) Werkman, Links Frank van Aken als zijn vriend. Foto Archief DvhN
Frank van Aken als de Vriend en Hubert Claessens als Werkman in 1995 tijdens een repetitie

Het artikel van Job van Schaik van afgelopen zaterdag in het Dagblad van het Noorden is niet goed te lezen in de blog. Mijn excuses daarvoor. Haastig spoed. Ik plaats het daarom nog maar eens.


Woensdag gaat het Peter de Grote Festival van start. Met onder meer een reprise van de Werkman-opera Ontstaan in grote nood van Gerard Ammerlaan.
,,Op deze plek is het in de jaren negentig begonnen”, zegt Jo Willems. We zitten in het kantoor van stichting Aa, in De Studio in Groningen. Willems (63) is de artistiek leider van de club. ,,De stichting is destijds in het leven geroepen om een opera over Werkman te maken.” Hij nam samen met Geert en Jan Lameris het initiatief. ,,Het was een groot succes, met zeven keer een volle Stadsschouwburg. En het is een beslissende stap geweest in het werk van Gerard Ammerlaan.”
Hendrik Nicolaas Werkman 
Ammerlaan (1953-2011) is de componist van de opera Ontstaan in grote nood, over de laatste vijf jaar uit het leven van De Ploeg-kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman. Volgende week is het werk voor het eerst sinds 1995 weer live te horen. Het wordt twee keer uitgevoerd tijdens het Peter de Grote Festival. ,,Het was voor mij destijds meteen duidelijk dat Gerard Ammerlaan de enige componist in het Noorden was die we voor de opera konden vragen.”
Willems, tevens initiatiefnemer van de herneming van de opera, kende Ammerlaan uit het Noordpool Composers Orchestra. ,,Ik ben net als hij afkomstig uit de jazz en de geïmproviseerde muziek en wist dat hij over de benodigde symfonische kwaliteiten beschikte.” In 1995 deed het Noord Nederlands Orkest mee en zorgde regisseur Jan Bouws, destijds hoofd regie van de Nederlandse Opera, ervoor dat het een uitvoering werd die stond als een huis. 
Semi-concertante uitvoering 
,,Nu doen we het in een kleine bezetting”, zegt Willems, die zelf 23 jaar geleden het libretto voor de opera schreef, zijn eerste. ,,Hans Kaldeway, die nog bij Gerard in de band heeft gespeeld, heeft een bewerking gemaakt voor pianokwartet, klarinet, slagwerk en vijf zangers.” Het wordt een semi-concertante uitvoering van delen uit de oorspronkelijke opera, die bijna twee uur lang was. ,,Nu duurt het ongeveer een uur. Fons van Wanroij leest tussen de stukken voor uit de brieven van Werkman of het libretto.” 
In Soundsofmusic en het Peter de Grote Festival vond Willems samenwerkingspartners. De musici en zangers zijn studenten en alumni van het Prins Claus Conservatorium. ,,Het decorbeeld en lichtplan is gemaakt door een Minerva-studente, dus het is een mooie Groningse productie geworden.” Dat decorbeeld is overigens alleen vrijdagavond 27 juli te zien in het Grand Theatre in Groningen. De tweede uitvoering, in de Torenkerk in Winsum, op zaterdagmiddag 28 juli, is concertant. Naast Ontstaan in grote nood worden twee Werkman-stukken van de Duitser Burkhard Söll gespeeld. 
Stravinsky, Charles Mingus, Afrikaanse ritmiek 
Willems is blij dat de muziek van Gerard Ammerlaan weer eens klinkt. ,,Ik vind het belangrijk dat zijn grote composities gespeeld blijven worden”, zegt hij. ,,Zijn muziek staat eigenlijk apart van alles. Gerards werk is vaak opgebouwd uit bekende idiomen. Soms herken je Stravinsky, dan weer Charles Mingus of hoor je Afrikaanse ritmiek. Maar de mix die hij ervan maakt is typisch Ammerlaan.” Makkelijk is de muziek niet. ,,Het vereist een redelijk actieve houding van de luisteraar”, zegt Willems. ,,Je moet er een beetje induiken, zoals met alle dingen die wat mooier zijn.”
Ontstaan in grote nood was de eerste van een reeks muziektheaterwerken die Ammerlaan en Willems samen maakten. Daarna volgden Van alle tijden, van alle streken (1997, met Jacob ter Veldhuis en Boudewijn Buckinx), De Satansfles (2002), Stundenlang (2004) en De Vliegende Hollander van Appingedam (2009 en 2010, in twee delen). Komen daar ook nieuwe uitvoeringen van? ,,Het is nogal wat om een opera als onafhankelijk producent op de planken te brengen”, zegt Willems. ,,Ik denk eerder aan een compositie als de Sinnlieder uit 2009.”
Documentaire ‘Common Senses’

Maar eerst wacht voor Willems de opera Veendammer Wind, die volgend jaar in première gaat. ,,Remko Wind maakt daarvoor de muziek. Ik schrijf samen met Herman Sandman het libretto.” Daarvoor staat er nog wel een ander Ammerlaan-project op stapel. ,,Ik ben tegenwoordig ook producent van de Stichting Beeldlijn. We leggen nu de laatste hand aan een documentaire over Gerard Ammerlaan: Common Senses. Die gaat in november in première op het Noordelijk Filmfestival. Het Haydn Jeugd Strijkorkest gaat Common Senses uitvoeren.”
Het Peter de Grote Festival 
Het Peter de Grote Festival kijkt dit jaar 100 jaar terug, naar 1918. Naast een concertserie over kunstenaarskring De Ploeg, die dat jaar ontstond, is er ook extra aandacht voor componisten als Claude Debussy (1862-1918), Lili Boulanger (1893-1918) en Leonard Bernstein (1918-1990). Voor de volledige programmering zie www.peterdegrotefestival.nl. Het Peter de Grote Festival is het grootste kamermuziekfestival van Noord-Nederland, met tussen 25 juli tot en met 4 augustus ruim 40 concerten op verschillende locaties in Groningen, Drenthe en Friesland.
  

zondag 22 juli 2018

Jess Thom speelt Beckett's Not I -





Jess Thom heeft Tourette, haar biscuitshedgehogs en echte vuilbekkerij gaan gepaard met tics van op haar borst slaan tot gierende uithalen (changing the world one tic at the time). Zij wil Becketts Not I gaan spelen voor het Edingburgh's Fringefestival. De docomentaire volgt haar op haar onderzoek om dit twaalf minuten durende spervuur aan taal in de greep te krijgen. Daarmee wil ze ook theater maken dat voor iedereen toegankelijk is. Voor ik er erg in had was het ver voorbij middernacht. En wist ik dat ik én een welhaast meeslepende documentaire gezien had én dat ik niet meer op dezelfde manier tegen... Weet je, zie zelf maar.

Waar je de documentaire op het net kunt bekijken, heb ik helaas nog niet uitvogelen. In Nederland heb je helaas geen toestemming om programma's van de BBC op het net terug te zien.

Daarom moet je het hier maar met deze teasers doen.

JESS THOM & TOURETTESHERO - NOT I (Trailer) from Jamie Coward - Video Editor on Vimeo.





https://www.bbc.co.uk/programmes/p06f32r3

zaterdag 21 juli 2018

Ontstaan in grote nood - artikel van Job van Schaik in het Dagblad van het Noorden

‘Ammerlaan moet gespeeld worden’

‘Zijn muziek staat eigenlijk apart van alles’


woensdag 18 juli 2018

Ontstaan in grote nood (Peter de Grote Festival) - repetities van start

Volgende week is het dan zover. Dan klinkt de muziek van de eerste opera van Gerard Ammerlaan en mij - Ontstaan in grote nood - voor het eerst weer sinds de voorstellingen in 1995. Deze uitvoering is met een kleine bezetting (pianokwartet plus clarinet en slagwerk) en vijf jonge zangers. Concertante. Fons van Wanroij leest passages uit de brieven van Werkman die corresponderen met de handeling in het libretto. Zowel vrijdag als zaterdag openen we met twee werken van Burkhardt Söll: De rit naar Berlijn en Werkmans venster.
De opera staat onder leiding van Leendert Runia, de werken van Söll onder Peter Stam.


Francesca Pusceddu (Vrouw 1), Christy Luth (Vrouw 2) en Merel Wentink (Vrouw 3) 
studeren onder leiding van dirigent Leendert Runia het a cappella stuk in: 
Wij leven in het wanhopige besef dat spreken niet meer vrij is.

Maandag j.l. zijn de zangrepetities begonnen. Behalve de drie zangeressen (hierboven in de foto) waren ook Roele Kok (Werkman) en Steven van Gils (Vriend) aanwezig. Komende week volgen de zogenaamde zitrepetities (met orkest). Dan plaats ik weer een bericht.
En dan vrijdagavond, de première. 


Garyfallia Katsimiga is repetitor voor de zangrepetities 
en neemt volgende week plaats in het orkest.

Eerlijk gezegd had ik niet gedacht, dat ik het zo spannend zou vinden. Voor de voorstelling van het Grand Theatre heeft Sophie Mooney decorelementen ontworpen plus lichtplan. Hier beneden een impressie. 


Bakens

Vuurbakens
Ik kan het niet laten: nostalgie uit 1995. De Vuurvogel is een ontwerp van Peter de Kan. Hij sierde gedurende de hele speelperiode het hoofdportiek van de Stadsschouwburg. 


De drie vrouwen van indertijd tijdens de onweerscène.
Irene Maessen (Vrouw 1), Lucia Meeuwsen (Vrouw 3) Jannie Pranger (Vrouw 2)


Deze productie zou niet tot stand zijn gekomen zonder de geweldige medewerking van het Peter de Grote-festival, SoundsofMusic, het Grand Theatre, het Prins Claus Conservatorium en Minerva. Verder dank aan de Kunstraad Groningen, Beringer Hazewinkel en het HSK (Scholten-Kammengafonds).



Voor kaarten volg de link: 
http://www.peterdegrotefestival.nl/concertserie/programma/1918-2018-de-ploeg-2-ontstaan-in-grote-nood-een-werkman-opera/

De voorstellingen zijn vrijdagavond 27 juli om 20.15 uur in het Grand Theatre en zaterdag 28 juli om 15.00 uur in de Torenkerk van Winsum.

maandag 9 juli 2018

Gesprek over Gerard Ammerlaan met Roland Kieft en Lucia Meeuwsen tijdens repetitie Haydn Jeugd Strijkorkest



Met Lucia en Roland vlak voor de opnames

Afgelopen zaterdag was een van de laatste repetities die het Haydn Jeugd Strijkorkest besteedde aan Common Senses, het werk dat Gerard Ammerlaan in 1995 geschreven heeft voor het Nederlands Jeugd Strijkorkest plus plukbas. Roland Kieft bracht het stuk indertijd in première in het Concertgebouw in Amsterdam. 


Common Senses vormt de rode draad van de documentaire die Frits Boersma maakt over leven en werk van Gerard. De première van de film - een Beeldlijnproductie - staat gepland op 8 november 2018 in Leeuwarden tijdens het Noordelijk Filmfestival. 

Vanzelfsprekend vormt de muzikale erfenis van Gerard een belangrijk onderdeel van de film. Daarover hebben Roland Kieft, Lucia Meeuwsen en ik na afloop van de repetitie een gesprek gevoerd. Roland had de muzikale directie over de eerste opera van Gerard en mij, Ontstaan in grote nood. Lucia zong er één van de vrouwenrollen en werd daarna één van de zangeressen die Gerard steeds weer opnieuw vroeg voor nieuwe projecten. Lucia zong onder andere ook in Third Stream - First Love en had de rol van Madame Almée in De Satansfles


Improvisatieles van Jan Ruerd Oosterhaven

Lucia, Roland en ik waren unaniem aangenaam verrast hoe goed het stuk klonk tijdens de repetitie. Solist Jan Ruerd Oosterhaven gaf aan het begin van de repetitie improvisatieles. 

Ontstaan in grote nood gaat overigens in concertante uitvoering tijdens het Peter de Grote festival dit jaar. Op 27 en 28 juli in respectievelijk het Grand Theatre (20:15) en de Torenkerk in Winsum (15.00).

http://www.peterdegrotefestival.nl/concertserie/programma/1918-2018-de-ploeg-2-ontstaan-in-grote-nood-een-werkman-opera/.

Maar daar bericht ik later nog over.